«قدرت خرید خانوارها» گروگان تورم

درآمد سالانه خانوار یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای ارزیابی سطح رفاه افراد جامعه است. این شاخص نشان‌دهنده میزان منابع مالی است که یک خانوار در طول یک سال به دست می‌آورد. با این حال، زمانی که از درآمد اسمی صحبت می‌کنیم، به مقدار پولی اشاره داریم که خانوارها بدون در نظر گرفتن تورم و تغییرات در قیمت‌ها کسب می‌کنند. به عبارت دیگر، درآمد اسمی تنها نشان‌دهنده میزان پول دریافتی است و نمی‌تواند قدرت خرید واقعی خانوارها را به‌خوبی منعکس کند.
برای ارزیابی دقیق‌تر از سطح رفاه و قدرت خرید، نیاز است که اثر تورم را از درآمد حذف کنیم. در این راستا، با استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده سال پایه، درآمدهای اسمی را به درآمدهای حقیقی تبدیل می‌کنیم. این فرآیند که به آن حقیقی‌سازی شاخص‌های اقتصادی می‌گویند، به ما کمک می‌کند تا تغییرات واقعی در قدرت خرید و رفاه اقتصادی خانوارها را در طول زمان مورد بررسی قرار دهیم. در این گزارش درآمد سالانه خانوارهای مناطق شهری به سال پایه ۱۴۰۲ تعدیل شده‌اند.
از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۲، درآمد اسمی تقریبا ۲۰ برابر شده است. بر اساس محاسبات انجام شده، درآمد سالانه حقیقی شده به قیمت‌های سال ۱۴۰۲، در این دوره ۱۳ ساله درآمد حقیقی تنها ۱۶.۳ درصد افزایش یافته است. در این دوره روند درآمد اسمی اکیدا صعودی بوده، در حالی که، سیر درآمد حقیقی در برخی سال‌ها نزولی بوده است. این بدین معناست که سرعت افزایش درآمد کمتر از سرعت افزایش تورم بوده است.
در این دوره شوک‌های منفی مثل آغاز تحریم‌های بین‌المللی، خروج آمریکا از برجام، کرونا و حذف ارز ترجیحی که باعث افزایش نرخ تورم و ارز و نااطمینانی در جامعه شده، روند درآمد حقیقی را نیز نزولی کرده است. به هنگام شوک مثبتی مثل توافق برجام، به دلیل مثبت شدن چشم‌انداز اقتصادی و کاهش تورم، درآمد حقیقی افزایش یافته است.
کاهشی شدن درآمد حقیقی با آغاز تحریم‌ها
در سال ۹۰، درآمد سالانه یک خانوار شهری به طور متوسط برابر با ۱۳ میلیون تومان بوده است. اگر این مقدار را به قیمت سال ۱۴۰۲ برگردانیم، حدودا برابر با ۲۲۱ میلیون تومان می‌شود. با توجه به روند درآمدهای حقیقی شده به قیمت‌های سال ۱۴۰۲، در اوایل دهه ۹۰ با آغاز تحریم‌های بین‌المللی، سیر درآمد حقیقی نزولی شده است. به‌طوری‌که، درآمد سالانه حقیقی یک خانوار شهری در سال ۹۲ به ۲۰۸ میلیون تومان کاهش یافته است.
این در حالیست که درآمد اسمی سالانه افزایش یافته، ولی در عمل به‌دلیل اعمال تحریم‌ها و افزایش تورم، قدرت خرید مردم کاهش یافته است. به‌طوری‌که، در سال ۹۲ نرخ رشد درآمد اسمی ۲۲.۳ درصد بوده، ولی درآمد حقیقی خانوارها در واقع ۸.۳ درصد کاهش یافته است.
صعود و سقوط درآمد حقیقی با برجام
با امضای توافق برجام انتظارات مثبت از چشم‌انداز اقتصاد شکل گرفت که به افزایش درآمد حقیقی نیز کمک کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد متوسط درآمد حقیقی یک خانوار شهری از ۲۱۷ میلیون تومان در سال ۹۴ به ۲۴۶ میلیون تومان در سال ۹۶ رسیده است. نرخ رشد درآمد اسمی در سال ۹۶ برابر با ۱۵.۶ درصد بوده، در حالی که نرخ رشد درآمد حقیقی ۶.۶ درصد بوده است.
با خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷، تحریم‌ها و جهش‌های ارزی و تورمی باری دیگر اقتصاد ایران را شوکه کرد. درآمد سالانه حقیقی خانوارهای شهری تا ۲۱۲ میلیون تومان در سال ۹۸ کاهش یافته است. این در حالیست که درآمد اسمی در این دوران افزایشی بوده ولی نرخ رشد درآمد حقیقی منفی بوده است. دلیل اصلی این اتفاق این است که سرعت افزایش درآمد کمتر از سرعت افزایش تورم بوده است.
نوسانات ناپایدار درآمد حقیقی در چند سال اخیر
تا سال ۹۹ سطح درآمد حقیقی همچنان پایین و برابر با ۲۱۵ میلیون تومان بوده است. در سال ۱۴۰۰، نرخ رشد درآمد اسمی برابر با ۵۷.۲ درصد بوده که بیشترین مقدار خود را در دوره مورد بررسی ثبت کرده است. این در حالیست که رشد درآمد حقیقی در این سال ۱۲.۱ درصد بوده است. سطح درآمد حقیقی‌شده به قیمت‌های سال ۱۴۰۲ به ۲۴۱ میلیون تومان رسیده است. با وجود افزایش یارانه‌های نقدی در سال‌های ۹۸ و ۱۴۰۱، تغییری در روند درآمد حقیقی خانوارهای شهری مشاهده نمی‌شود. به نظر می‌رسد افزایش یارانه‌ها نیز کمکی به افزایش درآمد حقیقی خانوارها نکرده باشد.
به گزارش اکوایران، حذف ارز ترجیحی در ابتدای سال ۱۴۰۱ باعث شد فشار تورمی از جانب اقلام خوراکی و تورم کل جهش داشته باشد. این اتفاق باعث کاهش درآمد سالانه حقیقی خانوارهای شهری شده است. با تخلیه اثر تورمی حذف ارز ۴۲۰۰ در سال ۱۴۰۲، سطح درآمد حقیقی افزایش یافته است.
طبق آخرین گزارش طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارها، متوسط درآمد سالانه یک خانوار شهری در سال ۱۴۰۲ برابر با حدود ۲۵۷ میلیون تومان بوده است. در دوره زمانی بررسی شده، این مقدار بیشترین درآمد حقیقی ثبت شده می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ رشد درآمد اسمی در این سال تقریبا ۵۴ درصد بوده، در حالی که، نرخ رشد درآمد حقیقی برابر با ۹.۲ درصد بوده است.